Kortrijk lanceert ambitieus bomenmasterplan: meer ruimte voor bomen en groen in de stad

In het bestuursakkoord Beste Stad van Vlaanderen ging het stadsbestuur het engagement aan om een bomenplan op te maken. Stad Kortrijk heeft veel verschillende soorten bomen, zoals straatbomen, parkbomen, oude bomen en knotbomen, elk met een specifieke functie en plaats in de stad. In samenwerking met Hogeschool VIVES ontwikkelde de stad een duidelijke visie voor een duurzaam en consequent bomenbeleid en -beheer met als belangrijkste doelstelling voldoende bomen oud te laten worden. Het college van burgemeester en schepenen keurde het bomenmasterplan goed op de zitting van 10 juni en lanceert dit met een aantal concrete onthardings- en vergroeningsactie in de Sint-Elisabethwijk. Het plan wordt voorgelegd aan de gemeenteraad op de zitting van 7 juli.

Bomen dragen in belangrijke mate bij aan het natuurlijke evenwicht in de bebouwde omgeving. Klimaatverandering, extreme warmte en droogte afgewisseld met overmatige neerslag, stelt steeds hogere eisen aan de stedelijke omgeving. Op lokaal niveau hebben bomen in de stad effecten die van wezenlijk belang zijn om een leefbare toekomstbestendige stad te creëren: verkoeling, waterberging, verbetering van de luchtkwaliteit, CO2 reductie, meer biodiversiteit, een aangenamere woon- en leefomgeving en meer economische waarde.

Tot vandaag had de stad nog geen duidelijke en welomlijnde bomenvisie, wat het moeilijk maakte om een uniform beleid te voeren en beslissingen te nemen over nieuwe aanplantingen, het onderhoud van bestaande bomen en het rooien en vervangen van bomen. Met het masterplan bomen komt er een richtinggevend kader voor een gezond en toekomstbestendig bomenbestand voor de komende 20 jaar met als belangrijkste visie: voldoende bomen oud laten worden. Want hoe groter het kruinvolume van de boom, hoe groter de positieve effecten.

In de bomenvisie wordt een duidelijke link gelegd met de nieuwe Vlaamse groennorm: 3-30-300. Deze regel houdt in dat er minstens 3 bomen zichtbaar moeten zijn vanuit iedere woning, minstens 30 procent groenbedekking moet zijn per wijk en er vanaf elke woning op maximaal 300 meter afstand een toegankelijke groenzone (park, bos...) moet zijn. In het masterplan bomen wordt deze groennorm aangepast op maat van de stad Kortrijk. Voor elke wijk wordt een analyse uitgevoerd en een bomenpaspoort per buurt opgesteld. Een buurt voldoet bijvoorbeeld aan de 30% groennorm als tegen 2042 minstens 15% van het grondoppervlak wordt bedekt door boomkronen en 30% door laag groen zoals gazons, grasbermen en plantenperken. Hierbij is het essentieel dat volwassen bomen voldoende ruimte krijgen en onder de juiste condities kunnen groeien. Het masterplan reikt hiervoor de nodige handvaten en adviezen aan.

De bomenvisie wordt ondersteund door krachtlijnen die het behoud, de bescherming en verbetering van bestaande bomen bevordert en tegelijkertijd de kansen toont om het bomenbestand uit te breiden. Het plan geeft de randvoorwaarden om dit op een goede en toekomstgerichte manier te doen. Dit zowel op publiek toegankelijk domein als op privaat terrein. Met het plan wenst de stad ook het maatschappelijk draagvlak rond bomen bij burgers, bouwpromotoren, architecten, nutsmaatschappijen en andere overheden en stakeholders te vergroten. Samenwerking is immers ontzettend belangrijk om onze stad klimaatbestendig te maken en dezelfde visie na te streven.

Aan deze krachtlijnen zijn 20 speerpunten gekoppeld, zoals het vervolledigen van de bomeninventarisatie (op vandaag is 1/3 geïnventariseerd), de bestaande bomen langs de straten meer ruimte geven en beschermen bij het uitvoeren van (openbare) werken. Wat ondergrondse groeiruimte bijvoorbeeld betreft, adviseert het bomenplan om volop in te zetten op ontharden en groeiplaatsverbetering en op het duidelijk communiceren naar bouwpromotoren, studiebureaus, ontwerpers,... Andere speerpunten zijn: het planmatig aanplanten (juiste type boom op de juiste plaats), monitoring via beheersoftware en 'eeuwbomen' per wijk aanduiden als ambassadeurs van de bomen. Per wijk worden ook 'buurtpaspoorten' opgemaakt met acties op maat die het eigen karakter en de sfeer - voornamelijk bepaald door de demografie en de ruimtelijke structuur- versterken. Dit wordt in het vervolgtraject verder uitgewerkt.

Het bomenplan wordt gelanceerd met concrete acties in de Sint-Elisabethwijk, een gebied met veel potentieel volgens de stad.

Deze wijk kreeg in 2023 al een nieuw circulatieplan en nu wordt weinig functionele verharding verwijderd om ruimte te maken voor groen. Het kruispunt van de Deken Camerlyncklaan en Ten Akkerdreef, evenals het einde van de Violierenlaan, wordt onthard en groener gemaakt. Vanaf 12 juni wordt er in samenwerking met LZSB en BAF collectief een tijdelijke proefopstelling geplaatst om deze plekken groener en aangenamer te maken. Dit tijdelijk groen blijft enkele maanden staan, waarna er samen met de buurt een evaluatie en inrichtingsplan wordt opgesteld. Het is de wens van de stad om dit in de toekomst ook in andere buurt toe te passen.

In de Sint-Denijsestraat worden de standplaatsen van de bomen verbeterd. We breiden de boomspiegels (d.i. de onverharde zone in een voetpad, waarin de boom staat) uit om de levensduur van de bomen te verhogen. Dit is een mooi voorbeeld van hoe we een zogenaamde korte omloopboom de kans geven zich te ontwikkelen tot een ontwikkelingsboom. Ook de recent aangeplante bomen in het winkelwandelgebied in het centrum zijn voorbeelden van ontwikkelingsbomen met hoge impact die extra kansen krijgen om te kunnen doorgroeien. De standplaatsen van deze bomen ondergingen in 2024 een metamorfose door de verharding rond de boomspiegels te verwijderen en extra groeiruimte te voorzien.

Daarnaast streven we ernaar om eeuwbomen zo lang mogelijk te behouden en hun aantal te verhogen, niet alleen in parken, maar overal in de stad. Denk maar aan de plataan op het Sint-Amandsplein op Overleie, die een kroonprojectie van 216m² heeft. Eeuwbomen, die meer dan 100 jaar oud kunnen worden, zijn beeldbepalend en hebben een enorme impact op hun omgeving.  

Het uitgangspunt van de stad is om gezonde bomen zo lang mogelijk te behouden. Echter, mede door bepaalde keuzes in het verleden, kunnen bomen voor hinder zorgen. Hinder door een boom wordt door iedereen anders ervaren. Niettemin rekent de stad op begrip en verdraagzaamheid van burgers ten aanzien van bomen. Het melden van hinder gebeurt nog steeds via het meldpunt 1777. Enkel bij terechte hinder (vb. ernstig lichtgebrek of opdruk door verharding) zal de stad actie ondernemen. Het masterplan bomen omvat een stappenplan om meldingen over terechte hinder op een uniforme en zo objectief mogelijke manier te behandelen.