Unieke middeleeuwse oorkonden erkend als Vlaamse topstukken

De Vlaamse minister van Cultuur nam recent drie middeleeuwse oorkonden uit het archief van de Onze-Lieve-Vrouwekerk op in de Topstukkenlijst. De unieke documenten dateren uit 1205 en worden bewaard in het Rijksarchief Kortrijk. De oorkonden hebben betrekking op de stichting van de Onze-Lieve-Vrouwekerk door Boudewijn IX, graaf van Vlaanderen en keizer van Constantinopel. 

In 1199 richtte Boudewijn IX, graaf van Vlaanderen, op het grafelijk domein in Kortrijk de Onze-Lieve-Vrouwekerk op. Toen hij in 1202 op kruistocht vertrok, was de stichting nog niet voltooid. In 1204 veroverden de kruisvaarders Constantinopel (het huidige Istanbul) en werd Boudewijn tot keizer gekroond. Hij regeerde over een deel van Griekenland, Bulgarije en Turkije. In zijn paleis liet hij de drie oorkonden opstellen om de stichting van de kerk in Kortrijk af te ronden. Daarin vraagt hij onder meer aan de Franse koning om tijdens zijn afwezigheid toe te zien op de schenking van gronden aan de kerk. Kort daarna verdween de keizer spoorloos na een veldslag.  

Meer dan achthonderd jaar later worden deze documenten, samen met duizenden andere middeleeuwse oorkonden, in het Rijksarchief Kortrijk bewaard. Een oorkonde is een document waarin een belangrijke rechtshandeling wordt vastgelegd, zoals een schenking, een verkoop of een testament. De tekst werd met de hand geschreven op perkament (een bewerkte dierenhuid). In 1205 gebeurde dat nog in het Latijn. Maar omdat Boudewijn keizer was van een oosters rijk, voegde hij eigenhandig enkele Griekse letters toe in rode inkt. Die tekst bevat de datum en wordt ook beschouwd als de handtekening van de keizer. Wereldwijd bleven er maar zes oorkonden van keizer Boudewijn bewaard. Vier daarvan bevinden zich in het Rijksarchief Kortrijk. De andere twee zijn terug te vinden in Malta en in Bergen (Henegouwen). 

Aan de oorkonden waren oorspronkelijk gouden zegels bevestigd. Daarop stond keizer Boudewijn IX afgebeeld. Tijdens de Franse Revolutie werden die kostbare zegels door soldaten afgeknipt. Een werd omgesmolten, de andere verkocht. Een exemplaar bevindt zich tegenwoordig in de Bibliothèque Nationale in Parijs. In Kortrijk bleef enkel een zeventiende-eeuwse tekening van de gouden zegels bewaard. 

In het totaal werden 66 oorkonden uit heel Vlaanderen opgenomen in de Topstukkenlijst. Ze dateren van de 9de tot de 15de eeuw en hebben vooral betrekking op de stichting van kerken en abdijen. Deze erkenning gebeurde in het kader van het Topstukkendecreet. Dat zorgt voor de bescherming van roerend cultureel erfgoed dat voor de Vlaamse Gemeenschap in Vlaanderen bewaard moet blijven. Het gaat om objecten die wegens hun bijzondere archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis als zeldzaam en onmisbaar worden beschouwd. De topstukkenlijst telt op dit moment al meer dan 1.000 stukken (zie https://topstukken.vlaanderen.be/topstukken/).  

De drie Kortrijkse oorkonden zijn gedigitaliseerd en zullen binnenkort kunnen geraadpleegd worden via de website van het Rijksarchief (https://agatha.arch.be/). Het Rijksarchief organiseert in het najaar een kleine tentoonstelling van de middeleeuwse oorkonden van de Onze-Lieve-Vrouwekerk. Rijksarchivaris Hendrik Callewier zal dan ook een lezing geven over de geschiedenis van deze oorkonden en een nieuwe inventaris van de oorkonden voorstellen.